Belirtiler arasında geçmişe dönüşler (flashback), kabuslar, şiddetli anksiyete ve olayla ilgili kontrol edilemeyen düşünceler yer alır.

Birçok insan, travmatik olaylardan sonra kısa bir süre zorlanabilir ve uyum sağlamakta güçlük çekebilir. Bu durum zamanla kendiliğinden geçebilir fakat belirtiler kötüleşir, aylarca veya yıllarca devam eder ve günlük işlevselliği etkilerse kişide TSSB gelişir. 

TSSB belirtileri ortaya çıktıktan sonra tedavi almak, belirtileri hafifletmek ve kişinin daha iyi işlev görmesini sağlamak açısından önemlidir. 

Belirtiler

TSSB belirtileri, travmatik bir olayın ardından ilk üç ay içinde başlayabilir. Ancak bazen belirtiler yıllar sonra bile ortaya çıkabilir. Bu belirtiler bir aydan uzun süre devam eder ve sosyal ya da iş yaşamında, başkalarıyla ilişkilerde ve günlük aktiviteleri yerine getirme konusunda büyük sorunlara yol açabilir.

TSSB belirtileri dört grupta toplanır: 

• İşgalci anılar
• Kaçınma
• Düşünme ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler
• Fiziksel ve duygusal reaksiyonlardaki değişiklikler

Bu belirtiler zamanla değişebilir veya kişiden kişiye farklılık gösterebilir.

İşgalci anılar

• Travmatik olaya dair istenmeyen, rahatsız edici anıların defalarca geri gelmesi
• Travmatik olayı sanki tekrar yaşıyormuş gibi hissetme 
• Travmatik olaya dair rahatsız edici rüyalar ve kabuslar
• Travmatik olayı hatırlatan bir şey karşısında şiddetli duygusal sıkıntı veya fiziksel reaksiyonlar

Kaçınma: 

• Travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınma
• Travmatik olayı hatırlatan yerlerden, aktivitelerden ya da insanlardan uzak durma

Düşünme ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler:

• Kişinin kendisi, başkaları ya da dünya hakkında sürekli olumsuz düşünmesi
• Sürekli korku, suçluluk, suçlama, öfke ve utanç gibi olumsuz duygular hissetme
• Travmatik bir olayın önemli kısımlarını hatırlamada güçlük
• Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, onlardan duygusal olarak kopma
• Eskiden keyif alınan aktivitelere olan ilginin kaybolması
• Pozitif duyguları hissetme zorluğu
• Duygusal olarak “donukluk” hissetme

Fiziksel ve duygusal reaksiyonlardaki değişiklikler (Uyarılma belirtileri)

• Kolayca korkma ve irkilme
• Sürekli tehlike arayışı ve her an tetikte olma
• Kendine zarar verme davranışları, örneğin fazla alkol tüketme veya hızlı araba sürme
• Uyuma güçlüğü
• Konsantrasyon zorluğu
• Sinirlilik, öfke patlamaları veya saldırgan davranışlar
• Terleme, hızlı nefes alıp verme, çarpıntı ve titreme gibi fiziksel reaksiyonlar

TSSB belirtilerinin şiddeti zamanla değişebilir. Özellikle stresli olduğunuzda veya travmayı hatırlatan şeylerle karşılaştığınızda bu belirtiler artabilir. Travmatik bir olay hakkında rahatsız edici düşünceler ve duygularınız bir aydan uzun bir süre devam ediyorsa ve özellikle şiddetliyse, bir sağlık profesyoneline veya ruh sağlığı uzmanına başvurmalısınız. Ayrıca, yaşamınızı kontrol altına almakta zorlanıyorsanız da bir uzmandan yardım almanız önemlidir. Erken tedavi almak, TSSB belirtilerinin daha da kötüleşmesini önlemeye yardımcı olacaktır. 

TSBB nedenleri

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), ölüm, ciddi yaralanma ya da cinsel saldırıya tanık olma, bu gibi durumların içinde yer alma, bu gibi durumların tehdidi altında olma veya bu durumların gerçekleştiğini öğrenme sonucu gelişebilir. Çoğu ruhsal sağlık sorununda olduğu gibi TSSB'nin de bir dizi faktörün birleşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu faktörler arasında şunları sıralayabiliriz: 

• Stresli deneyimler ve yaşanılan travmanın şiddeti
• Kalıtımsal ruhsal sağlık sorunları: Örneğin ailede var olan anksiyete ve depresyon öyküsü
• Beynin stres karşısında bedenin salgıladığı kimyasallar ve hormonları nasıl düzenlediği

Risk Faktörleri

• Her yaştan insan TSSB geliştirebilir. Ancak, travmatik bir olaydan sonra TSSB gelişme riski şu durumlarda daha çok artabilir:
• Şiddetli veya uzun süreli travmatik deneyimlerin yaşanması
• Travmatik olay sırasında fiziksel yaralanma
• Daha önce başka travmaların yaşanmış olması (örneğin, çocuklukta istismar)
• Travmatik olaylarla sıkça karşılaşan bir işte çalışma (örneğin, askerlik, acil müdahale ekiplerinde çalışmak gibi)
• Eşlik eden diğer ruhsal sağlık sorunları
• Aşırı alkol ya da uyuşturucu kullanımı 
• Destek ağına sahip olmama
• Ailede ruhsal sağlık sorunları (depresyon, anksiyete, TSBB gibi) olan bireylerin varlığı

TSSB'ye yol açabilecek en yaygın olaylar şunlardır:

• Savaş deneyimi
• Çocuklukta fiziksel istismar
• Cinsel istismar
• Fiziksel saldırılar
• Silah tehdidi
• Kaza

Bunların dışında, yangın, doğal afet, soygun, uçak kazası, işkence, kaçırılma, hayatı tehdit eden bir tıbbi tanı, terör saldırısı gibi diğer aşırı veya hayatı tehdit eden olaylar da TSSB'ye yol açabilir.

Hayatın her alanını olumsuz yönde etkileyen TSSB, depresyon ve anksiyete bozuklukları, alkol veya uyuşturucu kullanımıyla ilgili sorunlar, intihar düşünceleri ve girişimleri gibi diğer ruhsal sağlık sorunları riskini de artırabilir. 

TSBB tedavisi

TSSB belirtileri gösteren bir bireyin TSSB tedavisinde deneyimi olan bir ruh sağlığı uzmanıyla çalışması önemlidir. Temel tedavi yöntemleri psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisinin kombinasyonudur. Bir ruh sağlığı uzmanı, kişilerin belirtilerine ve ihtiyaçlarına en uygun tedavi planını bulmalarına yardımcı olur.

Bazı durumlarda kişi süregelen bir travmayı (örneğin kötüye kullanılan ilişkilerde olan kişiler) yaşamaya devam ediyor olabilir. Bu durumlarda tedavi, genellikle hem travmatik durumu hem de TSSB belirtilerini ele alacak şekilde daha etkili olur. Travmatik olaylara maruz kalan veya TSSB yaşayan kişiler, ayrıca panik bozukluğu, depresyon, madde kullanımı veya intihar düşünceleri de yaşayabilir. Bu durumların tedavisi, travma sonrası iyileşmeye yardımcı olabilir. Araştırmalar, aile ve arkadaşlardan alınan desteğin de iyileşmenin önemli bir parçası olabileceğini göstermektedir.

Psikoterapi

Psikoterapi ruh sağlığı uzmanlarının kişilerin zorlayıcı duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını tanımlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olmak için kullandığı bir tedavi tekniğidir. Psikoterapi, TSSB'li kişilere ve ailelerine destek, eğitim ve rehberlik sağlayabilir. Bu tedavi, bireysel olarak veya grup halinde yapılabilir. Bazı psikoterapi türleri doğrudan TSSB belirtilerine odaklanırken, diğerleri sosyal, ailevi veya iş hayatı ile ilgili sorunlara odaklanabilir. Etkili psikoterapiler, genellikle bazı anahtar bileşenleri vurgular, bunlar arasında tetikleyicileri tanımlamayı ve belirtileri yönetmeyi öğrenmek yer alır.

Yaygın bir psikoterapi türü olan Bilişsel Davranışçı Terapi,  “maruz kalma terapisi” ve “bilişsel yeniden yapılandırma” içerebilir:

• Maruz kalma terapisi kişilerin korkularını yönetmeyi öğrenmelerine yardımcı olur. Bu terapi, kişileri travmalarına güvenli bir şekilde, aşamalı olarak maruz bırakarak yapılır. Maruz kalma terapisi travmayı düşünmeyi veya yazmayı ya da olayın gerçekleştiği yerlere gitmeyi içerebilir. Bu terapi, TSSB'li kişilerin, onları rahatsız eden belirtileri azaltmalarına yardımcı olabilir.
• Bilişsel yeniden yapılandırma: Kişilerin travmatik olayı anlamalarına yardımcı olur. Bazen insanlar, yaşadıkları olayı olduğundan farklı hatırlayabilirler. Örneğin kişi kendi suçu olmayan bir şey hakkında suçluluk ya da utanma duygusu yaşayabilir. Bilişsel yeniden yapılandırma, TSSB'li kişilerin, olayları daha gerçekçi bir şekilde düşünmelerine yardımcı olabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu ile ilgili yardım almak için tıklayınız.

* Bu yazı hazırlanırken mayoclinic.org sitesinde yer alan bilgilerden faydalanılmıştır.